Epistemoloji, insanın bilgiyle olan ilişkisini, bilmenin doğasını ve hakikate nasıl ulaştığını inceleyen felsefi disiplindir. “Bilgi nedir?” ve “Neyi bilebiliriz?” soruları, yalnızca düşünsel merakın değil, varoluşsal sorgulamanın da merkezindedir. Bu alan, akıl ve sezgi arasındaki o kadim dengeyi anlamaya çalışır. Çünkü bilgi, yalnızca dış dünyanın yansıması değil, iç dünyanın da aynasıdır.

Doğu bilgeliğinde epistemoloji, deneyimle bütünleşmiş farkındalık olarak yaşanır. Bilmek, bir nesneyi tanımlamak değil; onunla bir olmaktır. Batı düşüncesi ise bilgiyi çözümleme, sınıflandırma ve mantıksal çıkarım yoluyla inşa eder. Bu iki yaklaşım, görünürde farklı olsa da aynı hakikatin iki yüzüdür. Doğu içe bakarken, Batı dışa yönelir; oysa hakikat, bu iki yönün birleşimindedir.

Modern çağda epistemoloji, bilimin temellerini anlamak için de kilit rol oynar. Kuantum fiziği, gözlemcinin gerçekliği etkilediğini göstererek bilginin mutlak değil, bağlamsal olduğunu ortaya koymuştur. Bu bulgu, Doğu’nun sezgisel öğretisini doğrular niteliktedir. Artık bilgi, yalnızca gözlemle değil; bilinçle, niyetle ve farkındalıkla şekillenir.

Konuyla ilgili şu yazılarımızı da okuyabilirsiniz: “Bilgi Felsefesi”, “Doğu ve Batı Felsefesi: Karşılaştırmalı Bir Bakış” ve “Gerçeklik: Gerçek Biz Ona Baktığımız Zaman Oluşur”.